مروری بر فصل نامه انجمن مطالعات برنامه درسی –سال دوم – شماره ۷- زمستان ۸۶

نزدیک به چهار سال پیش ویژه نامه ی آموزش فلسفه برای کودکان درشماره ی هفتم فصل نامه ی انجمن مطالعات برنامه درسی در دستور نشر قرار گرفت، الویت های مرتبط با قلمروی برنامه درسی، ساحت های متفاوت تربیت و جریانها و مسایل و معضلات اجتماعی به صورت شش مقاله و یک نقد کتاب منتشر شدند، شاید بد نباشد برای واکاوی داشته ها و جستارهای امروز خود مرور کوتاهی بر این شماره تخصصی فصل نامه بسان یک پرونده ی باز داشته باشیم.

سخن سردبیر:

تاثیر داستان بر افزایش مهارت فلسفه ورزی و پرسشگری دانش آموزان (تالیف دکتر حسین اسکندری-استادیار دانشگاه علامه طباطبایی- خانم ژاله کیانی – کارشناس ارشد فلسفه تعلیم و تربیت )

در این مقاله سخن از ضرورت وجود تضارب آراء برای رشد فکری هر اجتماعی به میان آمده است و اینکه برای اعتلای قوای خردورزی باید سه خصوصیت در فرد نهادینه شود : جامعیت ، ژرفا و قابلیت انعطاف اندیشه ها.(اسمیت) مهمترین ابزار برای تفکر که از سنین پیش از دبستان در خانواده های مختلف به منظور سازماندهی و انتقال اطلاعات و معنا دهی زندگی بکار بسته می شوند؛ داستانها و افسانه های کودکانه اند. در این مقاله افزایش مهارت فلسفه ورزی و پرسشگری دانش آموزان به طور عام ومطالعه تاثیر داستانهای قرآنی بر افزایش مهارت پرسشگری دینی به طور خاص مد نظر بوده است، جامعه ی مورد مطالعه دانش آموزان سال اول متوسطه مدارس دولتی شهر تهران سال ۸۶ است.حجم نمونه ۶۰ نفرکه با استناد به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند؛برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه های “MQOS” بک و جی ساپ بهره گرفته شده ، پژوهش آزمایشی از نوع پیش آزمون ، پس آزمون با گروه کنترل بوده است.برای نتیجه گیری هم از مقایسه نمره افتراقی در گروه پیش آزمون و پس از آزمون با استفاده از آزمون t استودنت برای گروه مستقل به کار برده شده است، نتایج منعکس شده در این مقاله نشان می دهد که :

1. مقایسه میانگین نمرات مهارت پرسشگری دانش آموزان با میانگین جامعه موید این است که مهارت پرسشگری و ابعاد آن (تغییر و تردید، جهان شمولی و پیچیدگی، انگیزه های وجودی) در دانش آموزان بالاتر از حد متوسط است.
2. مقایسه میانگین نمرات ابعاد مهارت پرسشگری را نشان می دهد که بعد انگیزه های وجودی در بالاترین سطح و مهارت جهانشمولی در پایین ترین سطح قرار دارد.
3. آموزش قصه در بالاترین سطح مهارت پرسشگری و ابعاد (تغییر و تردید، جهان شمولی و پیچیدگی ؛ انگیزه های وجودی) موثر است ولی در بعد تحول اندک است و از لحاظ آماری معنی دار نیست.

در این نوشتار به شکل مفصلی از کاربست داستانهای قرآنی و روایات اسلامی به دلیل ویژگی های این قصص سخن به میان آمده و از تفاسیر علامه طباطبایی بهره جسته شده است ؛ جداول و نمودارها و نتایج آماری نیز به روشنی روش کار و نتایج را توصیف میکنند. در این مقاله همچنین اهمیت پژوهشهای علمی و تحقیقاتی مرتبط با حوزه ی دین در ایران اسلامی مد نظر گمارده شده است.

بررسی تاثیرات برنامه ی آموزشی فلسفه برای کودکان در رشد منش های اخلاقی دانش آموزان (دکتر جعفر جهانی استادیار دانشگاه شیراز)

در این نوشتار میزان توانمندی و کفایت برنامه ی آموزش فلسفه به کودکان برای رشد مهارت های انسانی و مهارت های استدلالی پژوهشی و مهارت های ترجمه ای کودکان و نوجوانان ایرانی بررسی و تحلیل شده است؛ از سویی پیش فرض های زیر بنایی و ساختار و اجزای تشکیل دهنده ی برنامه که توسط لیپمن و همکارانش ارائه شده اند واکاوی می شوند و در پایان مقاله چند طرح پژوهشی مرتبط با اجرای P4C در میان نوجوانان استان فارس ارائه و توصیف شده است. سه پرسش اساسی مطرح شده در این مجال:
۱)آیا با اجرای برنامه P4C می توان به تقویت مهارت های استدلالی و از طریق آن به پرورش ارزش های اخلاقی دست یافت؟
۲) آیا از طریق برنامه P4C به گرورش مهارت های پژوهشی و ارزش های اخلاقی رسید؟
۳) آیا رشد مهارت های ترجمه ای می تواند کودکان را به رشد اخلاقی برساند؟
پس از بررسی مبانی نظری و پیشینه ی پژوهش دکتر جهانی پیش فرض های پیشنهادی لیپمن را تحلیل نموده وبا یافته های پژوهشی در ایران مقایسه می کنند در پایان مقاله به این استنباط میرسد که برنامه P4C :
الف)از توانایی لازم برای رشد مهارت های استدلالی بین کودکان ایرانی برخوردار است.
ب)می تواند از طریق مهارت های پژو هشی به تقویت منش اخلاقی کودکان کمک کتد.
ج) قادر است در کودکان مهارت های ترجمه ای را به صورت منطقی رشد از این طریق می توان به پرورش ارزش هادر رفتارهای مبتنی بر آنها دست یافت.

امکان آموزش فلسفه به کودکان؛چالش بر سر مفهوم فلسفه.(دکتر یحیی قائدی استادیار دانشگاه تربیت معلم)

آنگونه که از عنوان مقاله پیداست هدف این گفتار روشن تر کردن مفهوم «فلسفه» در برنامه ی آموزش فلسفه به کودکان است، در این میان ابتدا مفهوم فلسفه به عنوان شاخه ای از دانش بشری یا رشته ای دانشگاهی بررسی شده و در مقابل آن فلسفه به عنوان تفلسف و فلسفه ورزی نیز بحث و تحلیل می شود؛ سپس شواهد و دلایل دو گروه طرفدار و مخالف این برنامه بررسی شده و در پایان نشان داده می شود که برنامه فلسفه برای کودکان دقیقا با چه مفهومی از فلسفه سروکار داردو از طرفی چون این چالش ها در ایران هم برقرار است پیشنهاداتی در جهت بررسی و حل این مساله ارائه داده می شود. اولین مفهوم فلسفه که با مطالعه و واکاوی آرای فلاسفه سرو کار دارد و کانت آن را فلسفه دانشگاهی و آکادمیک می نامد مفهومی است که برای به چالش کشیدن برنامه P4C بدان استناد می شود و استدلالهایی که در این زمینه ارائه شده اند:

1. این فلسفه مخصوص فلاسفه ی دانشگاهی است و کودکان نمی توانند آن را بیاموزند پس کودکان به طور کلی توان آموختن فلسفه را ندارند.
2. در فلسفه ی آکادمیک محصول مهمتر از روش است و از طرفی مباحث کودکان کمتر به نتیجه میرسند پس ارزشمندی فلسفی ندارد.
3. فلسفه ی آکادمیک با مفاهیم انتزاعی دست به گریبان است که کودکان علاقه ای بدان ها ندارند و توان فهم آنها را ندارد.

گروه مقابل که با مفهوم دوم فلسفه یعنی تفلسف و فلسفه ورزی شناخته می شوند نفس فلسفیدن را مهتر از کسب نتیجه و محصول می دانند و معتقدند:

1. کدامیک از نظریه ها ، تئوری ها و مدعیات در حوزه ی فلسفه به نتیجه ی قظعی رسیده اند که از کودکان چنین انتظاری می رود؟
2. اگر در علوم و سایر دانش های بشری نتیجه و محصول شایان اهمیت است در فلسفه چنین نیست در فلسفه هنر اصلی حیرت و پرسش است نه مطالعه پاسخ ها و حفاظت از آنها.
3. توقف حیرت و پرسش برای همه ی انسانها تقریبا غیرممکن است حتی اگر به ندرت سوال کنند.
4. کودکان با مفاهیم انتزاعی بسیاری سروکار دارند مفهوم اعداد در ریاضیات یا درس تاریخ.

از سویی در برنامه ی P4C آراء و عقاید فلاسفه کنار گذارده نمی شوند بلکه پرسش و مساله مندی در مرکز طرح قرار می گیرد و مرور آرای فلاسفه ، داستانهای فلسفی و پرسش ها و روش های آنها یکی از پیش فرض های اصلی این برنامه است.

بررسی تاثیر روش اجتماع پژوهشی بر پرورش مهارت های استدلال در دانش آموزان دختر پایه ی سوم راهنمایی (دکتر سید منصور مرعشی،دکتر جمال حقیقی،کیومرث بشلیده – هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز- زهرا بنابی مبارکی – دانشجوی دکترای روان شناسی تربیتی)

برای این پژوهش ۶۰ دختر پایه ی سوم راهنمایی یکی از مدارس اهواز به روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شدندو ابزار جمع آوری داده ها آزمون «مهارت های استدلال نیوجرسی NJTRS » بود؛ برای بررسی فرضیه پژوهش از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل استفاده شده است . در مقاله مورد بحث ابتدا برنامه یP4Cمعرفی شده است و برخی از مهارتهای مورد بحث برنامه نظیر سوال کردن، استدلال ، تفکر خلاق، ارتباطات کاوشگری و ارزش یابی تعریف می شوند ؛ اهداف برنامه نیز توصیف و ابزار و روش های آن مثل اجتماع پژوهش شرح داده می شود.
فرضیه پژوهش: روش اجتماع پژوهش موجب پرورش استدلال دانش آموزان دختر می شود.
آزمون از ۵۰سوال چند گزینه ای که به صورت قیاس منطقی است شکل گرفته که بیانگر ۲۲ مهارت در زمینه ی استدلال است،از سویی مواد آموزشی مورد استفاده در این پژوهش کتاب داستان لیزا و راهنمای آموزش مربی آن بود که توسط لیپمن و همکارانش برای پایه ی هفتم تا نهم تالیف شده است؛ بر موضوعاتی چون خوبی ، طبیعی بودن، ماهیت قواعد و استانداردها ؛ استدلال و حقوق کودکان و حیوانات و تفکر متمرکز است. یافته های توصیفی پژوهش در جدول هایی شرح داده شده اند و یافته های استنباطی با توجه به نتایج حاصل از تحلیل کوواریانس (ANCOVA ) و رگرسیون خطی گزارش شده اند. در پایان یافته های پژوهشی موید این نکته بودند که اجرای روش اجتماع پژوهشی در کلاس درس بر پرورش مهارتهای استدلالی دانش آموزان دختر موثر است.

بررسی نتایج برنامه ی فلسفه برای کودکان روی مهارت های استدلالی و عملکرد رفتاری کودکان (دکتر سعید ناجی –هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ،پروانه قاضی نژاد کارشناس فلسفه برای کودکان پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی )

این مقاله در واقع گزارش پژوهشی مفصلی است از برگزاری و تحلیل کارگاه فلسفه برای کودکان در ۱۱ جلسه ی پی در پی به روش حلقه ی کندوکاو کلاس داری لیپمن و شارپ با استفاده از داستانهای ویراسته ی فیلیپ کم؛شیوه ی پژوهش کیفی و غیر کمی است و رفتار و عملکرد کودکان به شکل موردی مطالعه و توسط مربی ، کمک مربی ، والدین و معلمان و نظر سنجی از خود کودکان مورد تحلیل واقع شده است.مهارت های تقویت شده شامل استدلال، تمیز امور مشابه، داوری و قضاوت درست ،تفکر انتقادی و خلاق و مسئولانه بوده است به طوری که افزایش اعتماد به نفس و پیشرفت قدرت حل مساله کودکان به صورت چشمگیری قابل ملاحظه بود.
در این گفتار ابتدا برنامه P4C معرفی و حلقه ی کندو کاو توصیف شده است ،در مرحله ی بعدی مهارت هایی که توسط اجرای این برنامه در حلقه ی کندوکاو رشد می کنند اشاره می شود ؛ مهارت هایی نظیر: صورت بندی سوال ،اجتناب از تعمیم های عاری از دقت، درخواست دلیل برای هر ادعا، توسعه و بسط فرضیه های تبیین شده ، به رسمیت شناختن تفاوت های مرتبط با شرایط، بهره بردن از ایده ی سایرین و پذیرش انتقادهای موجه و…
در ادامه با شرح مفصل رخدادهای کارگاه و تعمیم پرسش و پاسخ های کودکان به یافته های برنامه ی فلسفه برای کودکان می توان با روند کاربردی این برنامه در ایران و روش های آن بیشتر آشنا شد.

نقد کتاب: «پیکسی »و« در جستجوی معنی » نوشته ی ماتیو لیپمن

ترجمه : دکتر یحیی قائدی،دکتر غلام رضا حسین نژاد و فاطمه قضاوی

در آغاز شرح مختصری از کتاب پیکسی در ده فصل این کتاب داده شده است و با توصیف کتاب راهنمای مربی «در جستجوی معنی» مفاهیم استخراجی از داستان پیکسی ترسیم و تحلیل می شوند؛هر یک از این مفاهیم در جهت کشف و تقویت مهارت خاصی در داستان گنجانده شده است به عنوان مثال: «خواندن و نوشتن به عنوان استدلال» که ماتیو لیپمن با پرداختن به نقش مهم مکالمه شفاهی یا نوشتاری در جریان داستان بدان پرداخته است،مفاهمی همچون ابهام ، روابط ، تمثیل ،رمز و راز و افسانه و …
این کتاب و راهنمای آن به عنوان الگوی سازماندهی محتوا در برنامه ی P4C بحث و بررسی شده است.

بخش انگلیسی:

Challenges in Front of “Philosophy for Children”

Dr . Khosrow Bagheri Professor of Univer sity of Tehran /Ehsaneh Bagheri Post Graduate Student at University of Sorbonne.

چالش های پیش روی فلسفه برای کودکان ( دکتر خسرو باقری هیئت علمی دانشگاه تهران ،دکتر احسانه باقری )

در ابتدای مقاله مقدمه ای مختصر من باب آشنایی با برنامه ی فلسفه برای کودکان ذکر شده و درادامه چالش های فلسفی ،روان شناختی و آموزشی پیش روی طرح بررسی می شوند. در بحث از چالش های فلسفی آرای مخالفانی نظیرطرفداراند دیدگاه فلسفی هگل است که روح فلسفه را متبین در سیر تاریخ تفکر و فلسفه میدانند که هرگز قابل فروکاستن و تقلیل به روش های فلسفی نیست، چالش های روان شناختی نیز با عنایت به روان شناسی رشد که معتقد به دوره ها و مراحل مختلف رشد تفکر در بشر است تفلسف را در دوره ای از زندگی کودکان غیر ممکن می دانند و چالش های آموزشی هم که مبتنی بر ارزشهای فرهنگی و ریشه ای جامعه هستند و مترصد این امر که مبادا این ارزش های بنیادین خدشه دار گردند؛ هریک از این چالش ها متولیان امر فلسفه برای کودکان را محتاط تر میکند تا ابتدا امکان آموزش فلسفه به کودکان در دوره های مختلف رشد شناختی را با دقت بیشتری بررسی کنند یا به نقد هنجار ها و ارزش های فرهنگی جامعه برخواسته و به ضرورت آموزش فعال دست یابند وبدین سان این برنامه نیازمند آمیزشی از روش و محتوا می باشد.